Geçtiğimiz günlerde Bizans Araştırmaları dünyası çok önemli bir duayenini kaybetti. Birmingham Üniversitesi’nin Emeritus Profesörü, sayısız kitap ve makalenin yazarı, alanın en önemli isimlerinin hocası olmuş Anthony Bryer, 22 Ekim günü hayata gözlerini yumdu. Bryer ölmeden hemen önce, dergi koleksiyonunu ANAMED Kütüphanesi’ne bağışlamış, dergiler henüz yeni elimize ulaşmıştı. Emanetini sevgi ve minnetle saklayacağız.
Anthony Bryer’ı, üzerinde çok etkisi olan, ANAMED Kütüphanesi’nin yeni Birim Kütüphanecisi ve Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi Naz Özkan anlatıyor…
Yıl 2013, yer Boğaziçi Üniversitesi’nin en sevilen kampüsü Güney Kampüs’ün en güzel binalarından Anderson Hall’ın 5.katı. Heyecanlı, ‘bizansperver’, istekli bir 1.sınıf master öğrencisiyim. İlk aldığım ders çok sevgili Hocam Nevra Necipoğlu’ndan, “Son Dönem Bizans Tarihi”. Başrolde Paleologos Hanedanlığı var. Yeterince zengin, parlak değiller gözümde. Hatta yeterince Romalı bile değiller! Alexander Kazhdan’ın izinden gidiyorum, Paleologos Hanedanlığı’nı çok dikkate almıyorum…
Tabii ki ders sonunda bir dönem ödevi yazmam lazım. Aradım, taradım, bakındım, okudum… Olmadı, bu dönemle ilgili renkli, eğlenceli bir konu bulamadım, derken o sıralar ilgilendiğim performans çalışmaları imdadıma yetişti. Evet, konu bulunmuştu: Paleologlar döneminde evlilik seremonilerine bakacaktım. Konuyu biraz daha daralttım ve Osmanlı’yla-Bizans arasında yapılan en meşhur evliliği seçtim: Thedora Kantakouzenos ve Orhan Bey’in izdivacı. Yeterince eğlenceliydi gözümde, hatta magazinsel bir tarafı da vardı.
Birincil ve ikincil kaynakları aramaya başlar başlamaz, Anthony Bryer ile yollarım kesişti. Bir tek onun makalesi vardı bu evlilikle ilgili: Greek Historian on the Turks: The Case of the First Byzantine Ottoman Marriage. Makaleyi okudum, hem de defalarca. Okuma sürecinin sonunda kendimce bulmuştum Bryer’ın açığını ve bunu sunumumda da tüm ukala tavrımla, üstüne basa basa belirttim: Sevgili Bryer bu evliliğe politik açıdan bakmıştı, kültürel açıdan bakmamıştı. Bize evlilik seremonisinden, genç gelinin durumundan bahsediyordu ve bunun Osmanlılar ve Bizanslılar arasındaki ilk evlilik olduğunu söylüyordu. Asıl benim için sorunlu olan kısım ise Bryer’ın bu evliliğe mikro seviyeden bakıp makro seviyeyi, yani son dönem Bizans evlilik geleneğini anlatmamasıydı. Sonunda Bryer’ın eksik bıraktığı yeri bulmuştum ve ben yeniyetme master öğrencisi bu eksiği kapatarak çığır açabilirdim Bizans camiasında!
500 ciltlik Bryer Koleksiyonu’ndan iki parça.
Sanıldığının aksine o kadar kolay değil Bizans camiasında çığır açmak. Bryer’ın da benim de zorlandığım konu aynıydı: Birincil kaynaklar. Son Bizans İmparatoru XI. Konstantin Palaiologos’un hükümdarlığında tanınmış ünlü Bizanslı tarihçi Doukas hayalgücünün esiri olup abartılarla süslerken yazdıklarını, Osmanlı Beyliği’nin bu döneme ait doğru düzgün yazılı kaynağı bile yoktu. Elimizdekilerle yetindik ikimiz de mecburen. Elimden gelen Ruth Macrides’in yazdığı Pseudo-Kodinos, the Constantinopolitan Court: Offices and Ceremonies (Birmingham Byzantine and Ottoman Studies) adlı kitabı kullanarak ve çeşitli Dumbarton Oaks makalelerinden yararlanarak Paleologlar dönemindeki evlilik seremonileriyle ilgili fikir beyan etme fırsatım oldu yazdığım ilk dönem ödevinde, Bryer’dan farklı olarak. Sonuçta ödevim Bryer’dan yaptığım alıntılarla doldu taştı. O zaman anladım Anthony Bryer olmak ya da onu aşmak o kadar da kolay değil; yaratıcı olmak da yetmiyor…
Sayılamayacak kadar çok kitap eleştirisi yazan, birçok kitaba önsöz ve içerik yazarak katkıda bulunan, Peoples and settlement in Anatolia and the Caucasus, 800-1900, The Byzantine monuments and topography of the Pontos Volume I-II, The Empire of Trebizond and the Pontos gibi nadide kitapları Bizans camiasına kazandıran, onuruna konferans düzenlenen Anthony Bryer artık aramızda değil ne yazık ki, 23 Ekim 2016’da hayata gözlerini yumdu. Çalıştığı merkezlerdeki arkadaşları, öğrencileri onu gülen yüzüyle hatırlarken ben evlilik üzerine yazdığı bu makale ile hatırlayacağım ve tabi ki ona ömrüm boyunca müteşekkir kalacağım, benim Bizans tarihi derslerinde evlilik uzmanı olarak bilinmeme vesile olduğu için…
Bibliyografi
Brubaker, Leslie. Eat, drink, and be merry (Luke 12:19) : food and wine in Byzantium : papers of the 37th annual spring Symposium of Byzantine Studies, in honour of Professor A.A.M. Bryer. Burlington: Ashgate, 2007.
RCAC/TX360.B97 S67 2003
Bryer, Anthony. “Greek Historian on the Turks: The Case of the First Byzantine Ottoman Marriage”in Peoples and settlement in Anatolia and the Caucasus, 800-1900. London: Variorum Reprints, 1988. DF504.5 .B79 1988
Bryer, Anthony. Continuity and change in late Byzantine and early Ottoman society : papers given at a symposium at Dumbarton Oaks in May 1982. Birmingham, England : The University of Birmingham, Centre for Byzantine Studies. Washington, D.C. : Dumbarton Oakes, Research Library and Collection, 1986. DF601 .C67 1986
Bryer, Anthony. Mount Athos and Byzantine monasticism : papers from the Twenty-eighth Spring Symposium of Byzantine Studies, Birmingham, March 1994.Aldershot, Hampshire, Great Britain : Variorum ; Brookfield, Vt., U.S.A. : Ashgate Pub. Co., 1996. BX385.A8 S68 1996. BX385.A8 S68 1996
Bryer, Anthony. The Byzantine monuments and topography of the Pontos Volume I-II, Washington: Dumbarton Oaks Research Library and Collection 1985.
RCAC/DF609 .B78 1985
Bryer, Anthony. The post-Byzantine monuments of the Pontos: a source book. Burlington, VT: Ashgate,2002.
NA4829.B9 B79 2002
Bryer, Anthony. The Sweet land of Cyprus: papers given at the twenty-fifth jubilee Spring Symposium of Byzantine Studies, Birmingham, March 1991. Nicosia : Cyprus Research Centre, 1993.
DS54.6 .S94 1993
Doukas. Mikhael Doukas Tarih Anadolu ve Rumeli 1326-1462 / Çev.: Bilge Umar. İstanbul : Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2008. DR49.7 .D6820 2008
Pseudo-Kodinos, Ruth Macrides, Joseph A. Munitiz, and Dimiter Angelov. Pseudo-kodinos and the Constantinopolitan Court: Offices and Ceremonies. Farnham: Ashgate, 2013. DF531 .P7713 2013