ANAMED’in Linking Anatolian Pasts (LAP) projesi, hava fotoğrafları, haritalar, el yazmaları, arşivler, yayınlar, müze koleksiyonları, tüm arkeolojik veri tabanları ve daha fazlası dahil olmak üzere Anadolu geçmişine ilişkin artık “silo halinde” olan araştırma koleksiyonlarını ve veri kümelerini bir araya getiren etkileşimli bir çevrimiçi portal kurmayı ve sürdürmeyi amaçlamaktadır. Giderek artan sayıda ilgili veri kümesini tek bir kurumda veya merkezi bir sunucuda birleştirmeye çalışmak (esasen başka bir araştırma veri kümesi silosu oluşturmak) yerine proje, “hem insanlar hem de makineler tarafından erişim için yapılandırılmış verileri yayınlamak ve birbirine bağlamak için bir dizi en iyi uygulamayı” (World Wide Web Consortium, 2014, Scope) izleyen Bağlantılı Açık Veri (LOD) çerçevesi aracılığıyla veri kümelerini sanal olarak merkezileştiren ama merkezi olmayan bir yaklaşım benimsiyor. ANAMED, LOD modelini benimseyerek, Koç Üniversitesi içinde ve dışında, koleksiyonlarındaki mevcut dijital veri kümelerini hedeflenen bağlantı ve mekânsallaştırmaya açmaya istekli ortaklardan oluşan bir ağ kurmayı ve nihayetinde “Anadolu” ortak coğrafi çerçevesi ile birleştirilen çeşitli veri kümeleri arasında metinsel, görsel ve mekânsal sorgulamaya olanak sağlamayı amaçlamaktadır.
Bu haliyle LAP projesi, biblioPera’nın Koç Üniversitesi liderliğindeki daha önceki topluluk bağlantı projesinin başarısı üzerine inşa edilmiş ve bu projeye benzemektedir; “Beyoğlu Araştırma Merkezleri Ağı”, ortak araştırma merkezleri için bir bilgi paylaşım platformu olarak hizmet vermektedir ve temel amacı dağınık kütüphane kataloglarını tek bir çevrimiçi portal üzerinden bağlantı yoluyla erişilebilir kılmaktır. Ancak LAP projesi, kütüphane koleksiyonlarına odaklanmaktan ziyade, birincil verilerin ve meta verilerin (örneğin, materyal koleksiyonları, yerler, görüntüler ve nesneler) coğrafya, anahtar kelimeler, belirli meta veriler ve/veya görüntü eşleştirme yoluyla sorgulanabildiği etkileşimli bir araştırma aracı olarak hizmet vererek Anadolu geçmişine yönelik sosyal ve beşeri bilimler araştırmalarını desteklemektedir.
LAP projesi, birbiriyle bağlantısız ve dağınık veri kümeleri için bir toplanma noktası ve araştırma araçları paketi olarak hizmet vermeyi amaçladığı gibi, coğrafi olarak daha geniş veri kümeleri içeren diğer LOD portallarından da yararlanacak ve onlara katkıda bulunacaktır. Bu nedenle, en çok köklü Europeana, Akdeniz odaklı Pelagios Commons ve “Linked Pasts Network” çalışma grubunun yanı sıra yer adları (Geonames ve Pleiades) ve kronolojik dönemler (PeriodO) gibi şeyler için yerleşik sözlüklerle doğrudan etkileşime girebilir. LOD çerçevelerini benimseyen diğer büyük kurumlar arasında British Library, İspanya Ulusal Kütüphanesi ve ABD Kongre Kütüphanesi’nin yanı sıra Online Computer Library Center ve Getty Research Institute bulunmaktadır.
Koç Üniversitesi bünyesindeki gerekli ortaklar arasında (en azından) Bilgi İşlem Direktörlüğü (KU IT), Suna Kıraç Kütüphanesi (SKL ve ANAMED Kütüphanesi); ve Koç Üniversitesi-İşbankası Yapay Zeka Uygulama ve Araştırma Merkezi (KUIS AI) bulunmaktadır.
Proje, birbiriyle ilişkili dört çalışma paketi etrafında planlanmaktadır:
Paket 1: Arşivsel Anadolu Atlası (LAP-AAA)
Arşivsel Anadolu Atlası (AAA) projesi, LOD veri setlerinin görüntülenebileceği ve sorgulanabileceği, katman değiştirme özelliğine sahip etkileşimli bir web-GIS’in yanı sıra metinsel ve uzamsal sorgulamalar için araçlar ve indirme için nokta, çizgi ve poligon sayısallaştırması içeren bir jeo-uzamsal temel oluşturmayı amaçlamaktadır. Temel, Anadolu peyzajlarını endüstriyel ölçekli tarım, kırsal kalkınma projeleri ve kentsel alanların patlayıcı büyümesi başlamadan önceki haliyle ortaya koyan, Türkiye çapında coğrafi referanslı 1950’lerin hava görüntülerinden oluşacaktır. Atlas, daha önceki hava görüntülerinin sınırlı odak alanlarının yanı sıra tarihi dijital yükseklik modellerini ve çeşitli daha yeni ve çağdaş uydu ve hava görüntülerini, haritaları ve dijital yükseklik modlarını da içerecektir. LAP projesine Koç Üniversitesi topluluğu içinden ve dışından ortaklar katıldıkça, amaç çeşitli dağınık veri kümelerinin orijinal depolarını görüntülemek ve bunlara bağlantı vermektir.
Paket 2: Dijital Koleksiyonları Bağlama ve Mekânsallaştırma (LAP-LOD)
A): Koç Üniversitesi bünyesindeki LAP Ortakları
Suna Kıraç Kütüphanesi ile ortaklaşa olarak, ilk hedef CONTENTdm verilerini LOD’a hazır hale getirmek ve AAA’da coğrafi gösterim için mekansallaştırmak üzere KU SKL’nin Dijital Koleksiyonlarının seçilen bölümlerini protokoller aracılığıyla birbirine bağlamak olacaktır. Bu proje için özellikle uygun olabilecek fotoğraf koleksiyonları arasında Josephine Powell ve Hatice Gonnet-Bağana’nınkiler yer almaktadır. İstanbul Soundscapes, Ulla Johnson ve Nigizberk koleksiyonları ile ANAMED’in eş araştırma merkezleri AKMED, GABAM ve VEKAM’a ait koleksiyonlar da benzer şekilde uygun olabilir. M. Erdem Kabadayı’nın UrbanOccupations projesinin coğrafi referanslı harita koleksiyonu da Koç Üniversitesi çatısı altında yürütülen benzer projeler gibi LAP projesine uygun bir ortak olabilir.
B): Koç Üniversitesi Dışındaki LAP Ortakları
LAP projesi, halihazırda dijitalleştirilmiş ve Koç Üniversitesi’ne bağlı koleksiyonlarda yer alan koleksiyon ve verilerin ilişkilendirilmesi ve mekânsallaştırılmasıyla eş zamanlı olarak, ortak ağını, koleksiyonlarını LOD ağına açmak isteyen tüm kurumları kapsayacak şekilde genişletmeyi amaçlamaktadır. İlgili koleksiyonlar öncelikle İstanbul’a odaklanabilirken (örneğin SALT’ın Pervititch Haritaları, ARIT-SALT’ın American Mission Board arşivleri ve daha fazlası, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, Pera Müzesi), diğerleri daha geniş odaklara sahip olabilir (ör, Levanten Mirası Vakfı, Levanten Seramikleri Projesi, Eski Türkiye Fotoğrafları Arşivi, NIT-Kiel arşivi, Kültür Envanteri Atlası, Hrant Dink Vakfı’nın Türkiye Kültürel Miras Haritası). Bu proje başka pek çok olası ortak ve koleksiyonu da çekebilir. Diğer Osmanlı ve Türkiye dönemi olasılıkları için, Nicole van Os (Leiden Üniversitesi Türk Çalışmaları) tarafından derlenen dijital kaynaklara ilişkin yakın tarihli genel bakışa bakınız.
Paket 3: Sayısallaştırılmış Arkeolojik Koleksiyonların Bağlanması, Mekânsallaştırılması ve Yapay Zekâ ile Aranabilir Hale Getirilmesi (LAP-AI)
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Müzeler Dairesi ve Koç Üniversitesi’nin yeni kurulan Yapay Zeka Araştırma Merkezi ile önerilen bir ortaklık aracılığıyla, LAP projesi, müze personeli, arkeologlar, sanat tarihçileri ve diğer araştırmacılar ve kültürel miras yöneticileri arasında nesne ve görüntü tanımlamanın kolaylığını, hızını ve doğru güvenilirliğini önemli ölçüde artıracak çevrimiçi bir araç geliştirmeyi amaçlamaktadır. “Envanterlik” müze nesnelerinin dijitalleştirilmiş envanterini, ilgili özelliklerini ve meta verilerini LOD protokolleri (Müze Dairesi) aracılığıyla açığa çıkararak ve daha önce yayınlanmış ve dijitalleştirilmiş görüntüleri, özellikleri ve meta verileri yapılandırılmış ve açık bağlantılı veri kümelerinde (kazı ve müze katalogları) harmanlayarak, muazzam ve makine tarafından okunabilir bir referans veritabanı derlenecektir. Yapay zeka kavramlarını (KU AI Research Center) kullanan görüntü eşleştirme algoritmalarındaki en son gelişmelerden yararlanarak önerilen araç, girilen parametreler için en iyi eşleşmeleri döndüren anahtar kelime ve/veya görüntü aramalarını mümkün kılacaktır. Yapay zeka algoritmaları sonuç üretmek için tüm veri tabanından yararlanacak olsa da, yalnızca izin verilen veriler (metin veya resim) döndürülen sonuçların bir parçası olarak görüntülenebilecektir. Yani sistem, karşılaştırmalı referans verilerinin kendisini kamuya açık hale getirmek zorunda kalmadan yapay zeka görüntü eşleştirme, anahtar kelime sorgulama ve dağılımsal verilerin görüntülenmesini sağlar. Benzer şekilde, kültürel mirasın korunmasına ilişkin kaygılara bağlı olarak, örneğin il, müze, alan veya belirli bir bağlam düzeyinde provenience çözünürlüğü katkıda bulunan ortak tarafından belirlenebilir.
Paket 4: LAP ve Yaşayan Arşivler (LAP-ARC)
ANAMED’in LAP projesinin son çalışma paketi, dinamik ve sorgulanabilir arkeolojik araştırma veritabanları için barındırma yeteneklerini desteklemektir. Görüşmeleri devam eden pilot veri tabanı Çatalhöyük Yaşayan Arşivi’dir (Living Archieve). Çatalhöyük Living Archive projesi, Ian Hodder tarafından yönetilen 25 yıllık Çatalhöyük Araştırma Projesi için, mevcut mekansal ve mekânsal olmayan veri setlerini görüntülemek, sorgulamak ve indirmek için kullanılabilecek ve yeni veya değiştirilmiş veri setlerini alabilecek dinamik bir depo olmayı amaçlayan çevrimiçi bir araştırma portalıdır. Dolayısıyla başlıktaki “yaşayan” kelimesi de buradan gelmektedir. Anadolu arkeoloji projeleri için benzer çevrimiçi veri ağları Chicago Üniversitesi (OCHRE, D. Scholen, S. Schloen ve diğerleri) ve Toronto Üniversitesi’ndeki (CRANE, T. Harrison ve diğerleri) akademisyenler tarafından da geliştirilmiştir ve diğerleri şu anda geliştirilmektedir (örneğin, Orta Lidya Arkeolojik Araştırması (CLAS) ve Kaymakçı Arkeoloji Projesi (KAP) için, C. H. Roosevelt, C. Luke ve diğerleri). Bu ve belki de Koç destekli diğer projelerle (örneğin Sagalassos ve Sagalassos Entegre Bilgi Sistemi (SIIS)) etkileşime girerek ve arkeolojik araştırma veri tabanlarını ve sonuçlarını LOD ile makine tarafından okunabilir şekilde açık olarak yayınlama potansiyelini göstererek, proje, diğer veri kümelerinin benzer şekillerde nasıl erişilebilir hale getirilebileceği konusunda rehberlik olmasa da, barındırma taleplerini çekmeyi beklemektedir.