Anadolu, tarihi boyunca, her zaman ahlaki kabulün sınırında kalmış olsalar bile, yerel, bölgesel ve küresel olarak tıbben ve keyif için sürekli kullanılan önemli sayıda bağımlılık yapıcı ve keyif verici bitkisel ürünün yetiştirilmesine, tüketilmesine ve ticaretine ev sahipliği yapmıştır. Gerçekten de hem şarap hem de afyon Anadolu’da derin bir köke sahiptir (nihai menşei olmasa da, şarabınki biraz daha kuzeydoğuda, afyonunki güneydoğuda olabilir). Çay ve kahve, açıkça çok uzak diyarlara (sırasıyla Doğu Asya ve Güney Kızıldeniz) özgü olsalar bile, her ikisi de bu bölge ile yakından ilişkili hâle gelecektir, öyle ki Türkiye belki de dünyada kişi başına en fazla çay tüketen ülkedir ve Türkçede kahvaltı ve kahverengi kelimeleri kahveye bir gönderme içerir. Esrar ise yüzyıllardır Anadolu’da önemli miktarlarda tüketilmekte, yetiştirilmekte ve ticareti yapılmaktadır. Bunlar, Anadolu’nun tarihinde yer alan bu tür keyif verici ilaçların sadece en yaygın olanlarından bazılarıdır.
Gerçekten de bu dev yarımada ve şehirleri (Bursa, Konya ve İstanbul/Konstantinopolis gibi) Antik Çağ’dan günümüze kadar maddi, entelektüel ve kültürel alışverişin merkezi olmuştur. Anadolu, tam anlamıyla Avrupa-Afrika-Asya temas yollarının ortasında yer almıştır. İpek, baharat ve daha sonra kahve gibi metalar doğu ve batının yanı sıra kuzey ve güneye de seyahat etmiştir. Çini yapımından minyatür resim tarzlarına kadar zanaat ve sanatsal yöntemler de Anadolu’yu Orta Asya’dan Akdeniz’e, Kuzey Afrika’dan Güney Asya’ya kadar uzaklardaki diyarlara bağlamıştır. Ticaret yollarının birbirleriyle buluşması, farklı yerel ve bölgesel bilgi türlerinin, sosyalleşme biçimlerinin ve ticari malların harmanlanmasına yol açmıştır. Bu, kelimenin en geniş anlamıyla, gündelik hayattaki her türden ilacı da içermiştir.
Baharat halindeki tüketim maddeleri, bugün birbirinden farklı olduğunu düşündüğümüz uygulamaları sıklıkla birbirine bağlamıştır. Belirli bir bitki ya da tohum, ilaç ya da uyarıcı üretmek için kullanılabilmiş, iksirlere, içeceklere ya da lüks gıdalara dönüştürülebilmiştir. Bazıları uzak diyarlardan gelen, bazıları yerel olan ama hepsi de Anadolu dinamikleriyle bütünleşmiş bu çeşitli baharat ve bitki uygulamaları, sağlığı, bedensel zevkleri, duyusal deneyimleri ve bilincin farklı aşamalarını daha geniş bir toplumsal ve entelektüel praksis ağı içinde birbirine bağlamıştır.
Tıbbi uygulama ve teorideki değişimlerin yanı sıra tüketim, keyif, lüks ve maneviyat biçimleri ile ahlaki fikirler, insanların bunları tüketme biçimlerini değiştirdiği gibi zaman zaman belirli maddelerin kullanımından da kaynaklanmıştır. On yedinci yüzyıldan çarpıcı bir örneği ele alacak olursak, kahve Sufi pratiklerinden sosyalleşme mekânlarına kadar her şeyi dönüştürdü. Aşağı yukarı aynı zamanlarda, bir âlim uzak Çin’deki kullanımlara dayanarak çayın ilaç olarak faydasını tartışıyordu. Benzer şekilde, afyon bazıları tarafından izin verilebilir bir tıbbi tedavi olarak görülürken, kahve de şaraba benzer bir keyif maddesi olarak kınanıyordu.
Anadolu’da madde, materia medica ve baharatların tarihi, yerel, bölgesel ve bölgeler ötesi bilgi üretimi, yeni sosyal mekânların ortaya çıkışı, siyasal farkındalıklar ve ticari alışkanlıklarla kesişen bir tarihtir. Anadolu, zengin şehirleri ve canlı pazarlarıyla güzergâhlar arasında bir yer, bir öğrenim merkezi ve aynı zamanda Avrupa, Orta Asya, Levant ve Kuzey Afrika’dan sığınan insanlar için bir merkez olarak, ilaçların üretimi, dolaşımı ve tüketimi ile bunların etrafındaki fikir ve pratikler üzerine düşünmek için benzersiz bir coğrafyadır.
Kerem Tınaz (Koç Üniversitesi) ve Alexis Wick’in (Koç Üniversitesi) bir araya getirdiği “Anadolu Bereketi” başlıklı 18. Uluslararası ANAMED Yıllık Sempozyumu 7–8 Aralık 2023 tarihlerinde ANAMED oditoryumunda ve çevrimiçi olarak gerçekleşecek.
Genel katılıma açık ve hem fiziksel hem de çevrimiçi şekilde katılım sağlanacak sempozyuma herhangi bir kayıt gerekmemektedir. Etkinlik dili İngilizcedir. İngilizce-Türkçe simültane çeviri ise sadece ANAMED Oditoryumu’nda sağlanacak olup çevrimiçi ortamda sağlanmayacaktır. Çevrimiçi katılım için sempozyum günü buraya tıklayınız.
Oturum detayları için buraya tıklayınız.
Sempozyum Bildiri Kitapçığı için buraya tıklayınız.
Toplantı ID: 958 9212 3206
Şifre: ANAMED
Bilgi ve diğer sorularınız için Emir Alışık (emalisik@ku.edu.tr) ile iletişime geçebilirsiniz.