Çevresel Arkeoloji Nedir?

Çevresel arkeoloji, insanlar ile çevreleri arasında geçmişten itibaren süregelen dinamik ilişkiyi inceleyen, arkeolojinin yenilikçiaraştırma alanlarından birisidir. Bu alanda çalışan araştırmacılar, insanların etraflarına uyum sağlama biçimlerini ve ihtiyaçlarını karşılamak için çevrelerini hangi yollarla değiştirdiklerini anlamayı amaçlar. Araştırmacılar bu kapsamda arkeolojik verileri sorgulamak için bir dizi farklı yönteme başvurmaktadır. Geçmişte yaşamış insanların yaşam biçimlerini anlayabilmek için insan ve çevre arasındaki karşılıklı ilişkileri bütüncül (holistik) biçimde değerlendirmek esastır. Çevresel arkeologlar, geçmişteki çevre/peyzaj (landscape) ve ekosisteme dair özellikleri belirlemekten, geçmiş toplulukların beslenme stratejileri ile diğer ekonomik, teknolojik, sosyal ve ritüel faaliyetlerini araştırmaya dek çok çeşitli konuları inceler. Çok yönlü ve dinamik ilişkileri anlamanın anahtarı ise, farklı türlerdeki arkeolojik (arkeobotanik, zooarkeolojik, biyoarkeolojik ve jeoarkeolojik kalıntıları kapsayan, ancak bunlarla sınırlı olmayan) veri kümelerini (dataset) ve onların ilişkide olduğu daha kapsamlı arkeolojik bağlamları bütüncül olarak, bir arada ele almaktır.

Çevresel Arkeoloji Çalışmaları’nın Amaçları

ANAMED’in Çevresel Arkeoloji Çalışmaları (EnvArch), Türkiye’de çevresel arkeoloji alanındaki bütüncül araştırmaları teşvik etmektedir. Bu teşviki, Anadolu tarihinin farklı dönemlerini kapsayan araştırmaları destekleyerek ve bu tür çalışmalar yürüterek gerçekleştirmekteyiz. Ayrıca, öğrencilerin teorik, metodolojik ve pratik açılardan çevresel arkeoloji araştırmaları hakkında bilgi edinmesini sağlayacak eğitim olanakları sunmaktayız. Çevresel Arkeoloji Çalışmaları sadece araştırmaları kolaylaştırmayı değil; ayrıca insan ve çevre arasındaki ilişkiyi farklı perspektiflerden ele alan arkeologlar arasındaki etkileşimi ve işbirliğini kolaylaştırmayı da amaçlar. Bunun için çeşitliliğin olduğu, dinamik bir entelektüel topluluğun oluşması sürecine de destek sağlamayı hedefler.

Araştırmacılara ve Öğrencilere Yönelik İmkanlar

ANAMED’in Çevresel Arkeoloji Çalışmaları’nın (EnvArch) ana hedeflerinden birisi, Anadolu’nun çevresel tarihine ilişkin araştırmalara malzemeye dayalı destek sağlamaktır. ANAMED, gerekli ekipmanlar (stereoskopik mikroskoplar, el-pompalı suda yüzdürme tankı ve teraziler gibi), referans kitapları, arkeobotanik ve zooarkeolojik araştırmalar için oluşturulan referans malzemesi koleksiyonları ile yeni bir çalışma mekânı sunmaktadır. Bu koleksiyonları, geniş çeşitlilik içeren araştırma ihtiyaçlarına hizmet etmek ve öğrencilerin arkeobotanik ve zooarkeoloji eğitimlerini desteklemek hedefiyle geliştirmeye devam edeceğiz.

Eğitim ve Öğrenim

Ana hedeflerden bir diğeri çevresel arkeoloji eğitimidir. Bu amaçla 2019 senesi içerisinde iki adet eğitim semineri düzenledik. Şubat ayında ANAMED, Koç Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi (ARHA) bölümü ile ortaklaşa düzenlediği bir günlük bir çalıştaya ev sahipliği yaptı. Katılımcılar hem çevresel arkeologların kullandığı metot ve teoriler üzerine bilgi sahibi oldukları, hem de arekobotanik ve zooarkeolojik analizlere dair pratik eğitim aldıkları yoğun bir gün geçirdiler.

Eylül ayında ise ANAMED’in yeni çalışma mekânında Türkiye’nin çeşitli kurumlarından ve yurt dışından gelen; kariyerlerinin farklı aşamalarında ve araştırmaya dair farklı ilgi alanları ile deneyimleri olan katılımcılara yönelik dört günlük bir eğitim programı düzenlendi. Araştırma sorunsalları ile metotlarının ele alındığı program dahilinde “çevresel arkeoloji” katılımcılara kapsamlı şekilde tanıtıldı. Ayrıca, katılımcılar çevresel arkeolojinin iki önemli alt-disiplini olan arkeobotaniğe ve zooarkelojiye ilişkin derinlemesine deneyim de kazandılar.

Çalıştay ve eğitim programı dışında da öğrencilere destek sağlıyoruz. İlgili öğrenciler ANAMED’deki çalışma mekânının sağladığı olanaklardan yararlanabilir; koleksiyonlarla çalışarak çevresel arkeolojinin başvurduğu metotlara ilişkin bilgilerini arttırabilirler.

Geleceğe Yönelik Hedefler

ANAMED Çevresel Arkeoloji Çalışmaları’nın (EnvArch) geleceğe dönük planları var! Çevresel Arkeoloji Eğitim Programları gibi çalıştaylar düzenleme ve öğrencilerin bu alandaki eğitim süreçlerine destek olmaya ek olarak, modern ve arkeolojik malzemeyi karşılaştırmaya yönelik zooarkeolojik ve arkeobotanik referans koleksiyonlarını genişleterek zenginleştireceğiz. Çevresel arkeoloji araştırmaları kapsamındaki çeşitli alt-disiplinleri desteklemek üzere kapasitemizi arttırmak bir diğer geleceğe yönelik hedefimiz. Çevresel Arkeoloji Çalışmaları, misyonuna uygun olarak, bu alana ilgi duyan ya da bu alanda çalışan araştırmacılara hem fiziksel hem de entelektüel bir çalışma sahası sağlamaya ve bu araştırma alanına ilişkin bilgilerini zenginleştirmek isteyen öğrenciler ile araştırmacılara da destek olmaya devam edecek.

Müge Ergun ve Hannah Lau